DEEL: Kunst en Artificial Intelligence als ontmoetingsplek
In Amsterdam-West, op het terrein van het voormalige Wilhelmina Gasthuis en in de buurten daaromheen, wordt in Stadsdorp VondelHelmers gewerkt aan het livinglabproject ‘It takes a village to grow old’. ‘Het buurtinitiatief Stadsdorp VondelHelmers kijkt samen met een breed consortium naar de mogelijkheid om kunst en Artificial Intelligence (AI) samen te brengen, met als doel om ontmoetingen in de buitenruimte te stimuleren.

Stadsdorp VondelHelmers is met een verandertraject naar modern nabuurschap bezig en wil daarbij innovatief zijn. Zij hebben zich de volgende vraag gesteld: ‘Hoe willen wij de omgeving inrichten, zodat ontmoeten in het Stadsdorp met kunst en Artificial Intelligence (AI) wordt gefaciliteerd?’ Vervolgens zijn we in contact gekomen met de Technische Universiteit Eindhoven, die in dit project* onder andere samenwerkt met de Universiteit van Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam en Leyden Academy. Samen met de bewoners en ondernemers zijn zij allen belanghebbende partners.’

Kunst
In het project wordt een combinatie gemaakt van kunst met AI. ‘We zijn medio 2022 gestart met het project, dat destijds vooral bestond uit kennismaken met alle partners, omdat we wisten dat het project op stapel stond. In september van dat jaar kregen we officieel groen licht. Eén van de partners van het eerste uur is de WG Kunstgalerie hier in de buurt, die ons helpt bij het kunstzinnige gedeelte. Eenmaal van start kwamen we in contact met kunstenaars in een aantal paviljoens van het voormalige Wilhelminagasthuis en met Ketelhuis WG voor energietransitie. Zij zijn inmiddels ook betrokken bij het project.’

Eén van de voorwaarden van het project is dat het breed gedragen moet worden. ‘Dat betekent dat we bewoners én ondernemers uit de buurt betrekken. Dat ondernemerschap vonden we in Illi-tv BV, dat een kastje maakt dat aangesloten kan worden op de televisie. Hierop kan een op maat gemaakte verzameling video’s, muziek en foto’s voor mensen met dementie getoond worden. Zij zijn al bekend met de techniek die zij ontwerpen voor mensen met dementie in een zorghuis. Een andere partner vonden we in Stichting Mantelzorg en Dementie. Zij werken al met mensen met beginnende dementie en ontmoeten in de buitenruimte kan aan de gezondheid van deze mensen bijdragen. Tot slot is ook Gemeente Amsterdam een belangrijke speler, waarmee we binnenkort om tafel gaan om samen te bepalen wat de randvoorwaarden zijn voor de realisatie van een kunstwerk in de openbare ruimte.’

Kunstwerk
Het idee is dat het kunstwerk een object wordt dat op de mensen kan reageren, door spraak of door beeld. In dit geval is het kunstwerk niet alleen een persoonlijke expressie van de kunstenaar, maar maakt het object ook een persoonlijke connectie met de mensen die er langslopen. Door mensen te herkennen of door te spelen met kleuren en de omgeving. Het kunstwerk voegt een persoonlijke noot toe. Er ligt al een soort conceptontwerp en de volgende fase is dat we met de gemeente afstemmen wat de mogelijkheden zijn. Het kunstwerk heeft als doel dat het ontmoeten faciliteert. Voor mensen met beginnende dementie, maar eigenlijk voor alle buurtbewoners, waardoor de buurt prettiger en vriendelijker wordt om in te wonen.’

Ervaringen
Wat Marja betreft is een project als dit het meest succesvol als iedereen betrokken is. ‘Als de buurtbewoners erbij betrokken zijn, dan krijg je iets wat mensen graag willen. Dan is het een duurzaam kunstwerk waarvan de continuïteit geborgd is. Als het langer gewaardeerd wordt door bewoners dan moet het ook breed gedragen worden. Die samenwerking was in het begin enorm zoeken. Er zat een verschil in leefwereld en systeemwereld, maar wil je gezamenlijk op weg gaan, dan moet je elkaar wel verstaan. We hebben elkaar langzamerhand leren kennen en elkaars taal leren spreken. Dat kost tijd en dat is ook wat ik andere livinglabs mee wil geven: neem de tijd om elkaar goed te leren kennen om samen tot een succesvol project te kunnen komen. De meerwaarde aan de samenwerking met DEEL is dat het livinglabs met elkaar verbindt en dat we van elkaar kunnen leren.’

Tijd
Voor het project staat anderhalf jaar. Marja: ‘We ontdekten dat die doorlooptijd voor sommige partners belangrijker is dan voor het Stadsdorp. Wij wilden soms een time-out om met de bewoners te communiceren, zodat er kansen zijn om te reageren. Maar als we continu willen blijven kijken of het past bij iedereen is natuurlijk het risico veel groter dat het nergens toe leidt. Het is mooi om te merken dat juist dat samenspel wel richtinggevend werkt. We gaan echt ergens heen. Ik had dat niet verwacht en had het idee dat we op twee sporen zouden belanden, met ieder eigen belangen, maar we zien nu dat partners naar elkaar toe groeien.’

Conceptontwerp
Het conceptontwerp dat er nu ligt helpt daarbij enorm. ‘Als ik het met buurtbewoners had over kunst en AI, dan wisten ze vaak niet waar ik het over had. Nu is er een conceptontwerp en dat maakt het beeldend. Nu weet iedereen ineens waar het over gaat, het wordt minder abstract. Als ik nu zie welk conceptontwerp er ligt, dan zijn daarin duidelijk de wensen van de bewoners terug te zien. En dat is goed, want het gaat erom dat het kunstwerk met AI straks het ontmoeten van deze buurtbewoners faciliteert. Mijn verwachting is dat er volgend jaar maart (2024) zeker een prototype is, maar misschien zijn we al verder dan dat. Ik ben heel hoopvol als ik zie wat er nu ligt en waar we samen mee bezig zijn. Bovendien is het mooi om onze ervaringen tijdens dit project, over wat we tegenkomen en wat er goed en niet goed gaat, te delen met andere livinglabs, zodat het lessen kunnen zijn voor iedereen. Nog mooier zou het zijn als dit project straks zo geslaagd is dat het resultaat veel breder geïmplementeerd kan worden in de praktijk.’

* Dit project wordt gefinancierd door ZonMw en Health~Holland. Andere projectpartners zijn Stichting Mantelzorg en Dementie, Illi-tv, Cliëntenbelang Amsterdam en WG Kunst.